فروش سهام تامین اجتماعی: درمانی موقت

حسینی محمودی‌اصل، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «صنعت مالی» درباره عرضه اوراق سازمان تامین اجتماعی به بورس اظهار کرد: هدف از انتشار این اوراق، پرداخت بخشی از بدهی‌های سازمان و تامین منابع مالی کوتاه‌مدت است. ماهیت این اوراق به گونه‌ای است که صرفاً به عنوان تامین مالی عمل می‌کنند و تاثیری در افزایش سودآوری سازمان نخواهند داشت.

وی افزود: ظاهراً بخشی از اوراق توسط بانک‌ها تعهد خرید شده و بنابراین جای نگرانی بابت باقی ماندن اوراق وجود ندارد. با این حال، باید توجه داشت که این اقدام تنها یک راهکار کوتاه‌مدت است و نمی‌تواند مشکلات ساختاری سازمان را حل کند.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: اوراق تامین اجتماعی نوعی تسهیلات از بازار سرمایه هستند و نرخ تامین مالی آنها طبیعتاً بالاتر از تسهیلات بانکی معمول خواهد بود.

برخی نرخ‌ها ممکن است به ۴۰ درصد و حتی بالاتر برسد و این امر فشار مالی قابل توجهی بر سازمان وارد می‌کند.

به این ترتیب، انتشار اوراق اگرچه در کوتاه‌مدت منابع لازم برای پرداخت بدهی‌ها را فراهم می‌کند، اما مشکل اصلی سازمان که به ساختار ناتراز و سرمایه‌گذاری‌های ناکارآمد بازمی‌گردد، بدون اصلاحات بنیادی حل نخواهد شد.

مشکلات ساختاری صندوق‌های بازنشستگی

این کارشناس اقتصادی درباره دلایل ناترازی سازمان توضیح داد: نسبت کارمند به بازنشسته در صندوق‌های بازنشستگی به شدت برهم خورده‌است.

تعداد کارمندان متناسب با مستمری‌بگیران نیست و این مشکل در همه صندوق‌ها مشاهده می‌شود. متاسفانه این موضوع ریشه در سیاست‌های گذشته دارد و به تدریج مشکلات مالی صندوق‌ها را افزایش داده‌است.

وی ادامه داد: در دوره‌ای حدود ۵۰۰ هزار نفر با بازنشستگی پیش از موعد وارد سازمان شدند و حجم پرداختی‌ها به شکل غیرمتعارف افزایش یافت.

این در حالی است که در بسیاری از کشورها سن بازنشستگی به بیش از ۳۵ سال می‌رسد و نظام پرداخت مستمری‌ها به گونه‌ای طراحی شده که فشار بر منابع کمتر باشد.

محمودی‌اصل اضافه کرد: سرمایه‌گذاری‌های سازمان نیز به درستی انجام نشده و شرکت‌های وابسته تحت فشارهای سیاسی قرار داشتند.

برخی از این شرکت‌ها به جای تمرکز بر مولدسازی و تولید درآمد پایدار، به محملی برای سیاست‌های کوتاه‌مدت و جبران کسری بودجه دولت تبدیل شدند.

وی تأکید کرد: به همین دلیل، بخش قابل توجهی از منابع تامین اجتماعی نتوانست مولدسازی شود و سازمان مجبور شد به روش‌های کوتاه‌مدت مانند انتشار اوراق و سایر تسهیلات مالی روی بیاورد تا بتواند بدهی‌ها و تعهدات جاری خود را پوشش دهد. این راهکارها، هرچند ضروری هستند، اما نمی‌توانند جایگزین اصلاحات ساختاری شوند.

فشار مالی و حاشیه سود پایین تولید

محمودی‌اصل به مشکلات شرکت‌های تولیدی وابسته به تامین اجتماعی نیز اشاره کرد و گفت: حاشیه سود تولید اکنون حدود ۱۲ درصد است و این میزان برای جذب سرمایه‌گذاری کافی نیست.

فشارهای قانونی و مالیاتی، نرخ خوراک پتروشیمی و فولاد و محدودیت‌های اداری باعث شده است که امکان مولدسازی منابع سازمان محدود شود.

وی افزود: در چنین شرایطی حتی بخش خصوصی هم ترجیح می‌دهد سرمایه خود را به بازارهای کم‌ریسک‌تر مانند دلار و طلا منتقل کند، چرا که ارزش افزوده بالاتر و ریسک کمتری دارد. سرمایه‌گذاری در تولید با حاشیه سود پایین و محدودیت‌های متعدد اقتصادی، جذابیت کافی ندارد.

محمودی‌اصل ادامه داد: در گذشته تلاش شد تا شرکت‌های وابسته به تامین اجتماعی حساسیت لازم نسبت به تصمیمات کلان اقتصادی پیدا کنند و با تصمیمات درست، حاشیه سود تولید افزایش یابد، اما فشارها و محدودیت‌های سیاسی و اداری مانع از تحقق این هدف شد.

وی یادآور شد: از سوی دیگر، سیاست‌ها و تصمیمات غلط در زمینه نرخ خوراک پتروشیمی و فولاد و معافیت‌های مالیاتی باعث کاهش قابل توجه حاشیه سود تولید شده و فشار مستقیماً به شرکت‌ها و تولیدکنندگان منتقل شده‌است، نه به رانت‌خواران یا بخش‌های غیرمولد.

پیامدهای بلندمدت انتشار اوراق

محمودی‌اصل درباره اثر بلندمدت انتشار اوراق بر وضعیت مالی سازمان هشدار داد: استفاده از بازار سرمایه برای تامین منابع، اگرچه در کوتاه‌مدت کارآمد است، اما می‌تواند فشار مالی بیشتری بر سازمان وارد کند.

پس از سررسید اوراق، سازمان موظف به بازپرداخت خواهد بود و در صورت عدم افزایش حاشیه سود تولید و منابع پایدار، این اقدام نمی‌تواند جایگزین مولدسازی واقعی منابع باشد.

وی افزود: راهکار اصلی برای پایدارسازی منابع تامین اجتماعی، اصلاح نظام مدیریتی، افزایش بهره‌وری و سرمایه‌گذاری مولد در شرکت‌های وابسته است تا سازمان بتواند بدون اتکا به اوراق و تسهیلات کوتاه‌مدت، منابع مالی خود را تامین کند.

تنها در این صورت است که تامین اجتماعی قادر خواهد بود تعهدات بلندمدت خود را پوشش دهد و از تنگناهای مالی عبور کند.

ضرورت اصلاحات ساختاری و مولدسازی

محمودی‌اصل گفت: انتشار اوراق اقدامی ضروری برای تامین منابع در کوتاه‌مدت است، اما بدون اصلاحات ساختاری، افزایش حاشیه سود تولید و مولدسازی واقعی، سازمان همچنان با چالش‌های ناترازی و فشار مالی مواجه خواهد بود. اصلاح نظام مدیریتی باید غیرسیاسی، توانمند و کارنامه‌محور باشد تا منابع و شرکت‌ها به شکل مولد بهره‌برداری شوند.

وی افزود: در کنار اصلاح ساختار مدیریتی، باید توجه ویژه‌ای به بهبود بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها و استفاده بهینه از شرکت‌های وابسته صورت گیرد. تنها در این صورت است که تامین اجتماعی قادر خواهد بود بدون اتکا به انتشار اوراق و روش‌های کوتاه‌مدت، منابع مالی پایدار و مطمئن ایجاد کند و فشار بر سازمان کاهش یابد.

محمودی‌اصل در پایان تاکید کرد: همچنین لازم است سیاست‌های حمایتی از تولید و سرمایه‌گذاری مولد اعمال شود تا شرکت‌ها بتوانند با بهره‌وری بالاتر فعالیت کنند و منابع پایدار برای پرداخت مستمری‌ها و توسعه فعالیت‌های تامین اجتماعی فراهم شود.

در غیر این صورت، تکیه بر اوراق و روش‌های کوتاه‌مدت تنها مشکل را به آینده منتقل می‌کند و فشار بر صندوق‌ها تشدید خواهد شد.