خروج از چرخه نوسان و بیثباتی در بازار خودروهای وارداتی، نیازمند یک نقشه راه روشن و بلندمدت است.
به گزارش صنعت مالی، در دو دهه اخیر، سیاستهای متناقضی در زمینه واردات خودرو اتخاذ شده است. گاه سیاستهای آزادسازی و کاهش تعرفهها در دستور کار قرار گرفته و گاه محدودیتهای شدیدی اعمال شده است. این نوسان در سیاستگذاری نه تنها بر ثبات بازار تأثیر منفی گذاشته، بلکه باعث ایجاد بیاعتمادی در میان سرمایهگذاران و فعالان این حوزه شده است.
صنعت خودرو در ایران به گونهای توسعه یافته که همواره در تقابل بین حمایت از تولید داخلی و پاسخگویی به تقاضای بازار برای خودروهای با کیفیت خارجی قرار داشته است.
قیمت خودروهای وارداتی تحت تأثیر مجموعه پیچیدهای از عوامل داخلی و خارجی قرار دارد که در چند سطح قابل تحلیل هستند. در سطح کلان، متغیرهایی مانند نرخ ارز، تورم، رشد اقتصادی و سیاستهای پولی و مالی تأثیر تعیینکنندهای بر هزینههای واردات دارند.
نرخ ارز به عنوان مهمترین متغیر، هم بر قیمت خرید خودرو از کشور مبدأ تأثیر میگذارد و هم بر هزینههای جانبی مانند حمل و نقل، بیمه و خدمات بینالمللی. بیثباتی در بازار ارز یکی از اصلیترین چالشهای پیش روی واردکنندگان خودرو است.
در سطح میانی، ساختار صنعت خودرو در ایران و روابط بین بخش تولید داخلی و واردات، بر قیمتگذاری خودروهای وارداتی تأثیر میگذارد. رقابت بین خودروهای داخلی و وارداتی، سهمیهبندی واردات، و سیاستهای حمایتی از تولید داخلی همگی در تعیین قیمت نهایی خودروهای وارداتی نقش دارند.
در سطح خرد، عواملی مانند هزینههای عملیاتی واردکنندگان، سودآوری مورد انتظار، و استراتژیهای قیمتگذاری بنگاههای واردکننده نیز بر قیمت نهایی تأثیر میگذارند.
دولت از طریق ابزارهای متعددی بر بازار خودروهای وارداتی تأثیر میگذارد. تعرفههای گمرکی به عنوان یکی از اصلیترین این ابزارها، درآمد قابل توجهی برای دولت ایجاد میکنند و همزمان به عنوان ابزاری برای حمایت از تولید داخلی عمل میکنند. استانداردهای فنی و ایمنی خودروهای وارداتی نیز به طور مداوم در حال ارتقا هستند تا با شرایط جادهای و آب و هوایی ایران سازگار باشند.
این استانداردها اگرچه برای حفظ ایمنی و سلامت عمومی ضروری هستند، اما میتوانند هزینههای واردات را افزایش دهند.
سیاستهای تجاری در زمینه خودرو نیز در حال تحول است. از یک سو، تلاش برای خودکفایی در تولید خودرو ادامه دارد و از سوی دیگر، نیاز به واردات خودروهای با کیفیت برای پاسخگویی به تقاضای بخشی از بازار احساس میشود.
این دوگانگی در سیاستگذاری گاه به تعارض منجر شده و بیثباتی در بازار را تشدید کرده است. تصمیمگیری در مورد سقف واردات، کشورهای مجاز برای واردات، و مدلهای قابل واردات از جمله تصمیمات حساسی هستند که تأثیر مستقیمی بر بازار دارند.
فرآیند واردات خودرو زنجیره ارزش پیچیدهای را تشکیل میدهد که هر حلقه آن بر هزینه نهایی محصول تأثیر میگذارد. این زنجیره با انتخاب خودرو در کشور مبدأ آغاز میشود و پس از عبور از مراحل مختلف به دست مصرفکننده نهایی میرسد. انتخاب خودروی مناسب برای بازار ایران اولین قدم در این فرآیند است که نیازمند تحقیقات بازار، بررسی تطابق با استانداردهای ایرانی و مذاکره با تولیدکنندگان خارجی است.
حمل و نقل بینالمللی خودروها معمولاً از طریق دریا انجام میشود که خود هزینههای قابل توجهی را در بر میگیرد. هزینههای بارگیری، حمل دریایی، بیمه محموله و تخلیه در بنادر ایران بخش مهمی از هزینههای واردات را تشکیل میدهند. پس از ورود به بنادر ایران، فرآیند ترخیص گمرکی آغاز میشود که شامل بررسی اسناد، پرداخت حقوق و عوارض گمرکی و بازرسی فنی خودروها است. کارایی این فرآیند تأثیر مستقیمی بر زمان و هزینه ترخیص کالا دارد.
پس از ترخیص گمرکی، خودروها باید با استانداردهای داخلی ایران تطبیق داده شوند. این مرحله ممکن است شامل نصب تجهیزات اضافی، تغییرات فنی و آزمایشهای مختلف باشد.
سپس خودروها به مراکز توزیع منتقل شده و در نهایت از طریق شبکه فروش به مصرفکنندگان عرضه میشوند. خدمات پس از فروش، تأمین قطعات یدکی و آموزش نیروهای فنی نیز بخشی از زنجیره ارزش واردات خودرو هستند که بر رضایت مشتریان و موفقیت بلندمدت یک برند در بازار ایران تأثیر میگذارند.
بازار خودروهای داخلی و وارداتی، رابطه متقابل و پیچیدهای با یکدیگر دارند. این دو بازار نه تنها بر هم تأثیر میگذارند، بلکه در بسیاری از موارد مکمل یکدیگر هستند.
خودروهای وارداتی معمولاً در ردههای قیمتی بالاتر و با کیفیت متفاوتی نسبت به خودروهای داخلی عرضه میشوند و نیازهای بخش خاصی از بازار را پاسخ میدهند.
با این حال، افزایش قیمت خودروهای وارداتی میتواند تقاضا برای خودروهای داخلی را افزایش دهد و برعکس، بهبود کیفیت خودروهای داخلی میتواند از تقاضا برای خودروهای وارداتی بکاهد.
سیاستهای حمایتی از تولید داخلی خودرو تأثیر مستقیمی بر بازار خودروهای وارداتی دارد. تعرفههای گمرکی بالا، محدودیتهای واردات و سایر موانع تجاری اگرچه به حمایت از تولیدکنندگان داخلی کمک میکنند، اما میتوانند به افزایش قیمت خودروهای وارداتی و کاهش تنوع در بازار منجر شوند.
از سوی دیگر، آزادسازی بیش از حد واردات میتواند به صنعت خودروی داخلی آسیب برساند. یافتن نقطه تعادل بین این دو هدف یکی از چالشهای اصلی سیاستگذاری در این حوزه است.
خودروهای وارداتی باید با مجموعه ای از استانداردهای فنی، ایمنی و زیستمحیطی مطابقت داشته باشند. استانداردهای ایمنی شامل الزاماتی برای ترمز، سیستمهای روشنایی، ایمنی بدنه، کیسه هوا و سایر تجهیزات ایمنی است.
استانداردهای زیستمحیطی نیز به طور فزایندهای در حال سختگیرانهتر شدن هستند و بر میزان آلایندگی خودروها، مصرف سوخت و بازیافتپذیری قطعات تأکید دارند.
فرآیند تطبیق خودروهای وارداتی با این استانداردها میتواند زمانبر و پرهزینه باشد. در برخی موارد، نیاز به ایجاد تغییرات فنی در خودروها وجود دارد که مستلزم همکاری با تولیدکنندگان اصلی است.
در موارد دیگر، ممکن است نیاز به انجام آزمایشهای متعدد در آزمایشگاههای داخلی باشد تا مطمئن شویم خودروها با شرایط جادهای و آب و هوایی ایران سازگار هستند. این فرآیند اگرچه هزینهبر است، اما حفظ ایمنی شهروندان و حفاظت از محیط زیست ضروری میباشد.
برای بهبود عملکرد بازار خودروهای وارداتی در ایران، راهکارهای سیاستی متعددی قابل طرح است. اولاً، ایجاد ثبات در سیاستهای تجاری و پرهیز از تغییرات مکرر و ناگهانی در قوانین و مقررات واردات ضروری است.
ثبات سیاستی به فعالان بازار امکان برنامهریزی بلندمدت میدهد و ریسک سرمایهگذاری را کاهش میدهد. ثانیاً، شفافسازی فرآیندهای واردات و کاهش بوروکراسی اداری میتواند به کاهش هزینههای معاملاتی و افزایش کارایی بازار کمک کند.
سوم، بهبود زیرساختهای لجستیکی به ویژه در بنادر و گمرکات میتواند زمان و هزینه ترخیص کالا را کاهش دهد. سرمایهگذاری در سیستمهای الکترونیکی گمرکی، آموزش نیروهای متخصص و ارتقای تجهیزات بازرسی میتواند به بهبود کارایی فرآیندهای گمرکی کمک کند.
چهارم، توسعه همکاریهای منطقهای و بینالمللی در زمینه تجارت خودرو میتواند به تنوعبخشی منابع وارداتی و کاهش وابستگی به منابع محدود کمک کند.
برای موفقیت در این زمینه، نیاز به سیاستگذاری هوشمند، برنامهریزی بلندمدت و انعطافپذیری در برابر تغییرات است. توسعه توانمندیهای تحلیل آینده، سناریونگاری و برنامهریزی راهبردی میتواند به آمادگی بیشتر برای مواجهه با تحولات آتی کمک کند.
علاوه بر این، مشارکت همه ذینفعان شامل دولت، تولیدکنندگان داخلی، واردکنندگان، مصرفکنندگان و نهادهای تحقیقاتی در فرآیند سیاستگذاری میتواند به تدوین سیاستهای متعادل و همهجانبه کمک کند.
نویسنده: فاطمه فرجی