دامنه نوسان معجزه نمی‌کند؛ تصمیمات سیاسی تعیین‌کننده مسیر بورس هستند
جبل‌عاملی با تأکید بر اینکه ابزارهایی نظیر دامنه نوسان، صرفاً نقش ترمزی موقت دارند، گفت: تا زمانی که سیاست‌های کلان اقتصادی و دیپلماسی خارجی به ثبات نرسد، هیچ سیاست کنترلی در بورس کارآمد نخواهد بود.
در هفته‌های اخیر، بار دیگر موضوع دامنه نوسان در بازار سرمایه به یکی از اصلی‌ترین مباحث در میان فعالان، کارشناسان و مسئولان بازار بورس تبدیل شده است. تصمیم سازمان بورس برای تثبیت دامنه نوسان در بازه مثبت و منفی ۳ درصد در شرایطی اتخاذ شده که بازار تحت تأثیر اخبار متعددی از مذاکرات هسته‌ای، تحولات بین‌المللی و نوسانات نرخ ارز قرار دارد. برخی این تصمیم را عامل کنترل هیجانات می‌دانند و برخی دیگر آن را محدودکننده جریان آزاد اطلاعات و معاملات تلقی می‌کنند.
احمدرضا جبل‌عاملی، کارشناس بازارهای مالی، در گفت‌وگو با صنعت مالی درباره تصمیم اخیر سازمان بورس مبنی بر تثبیت دامنه نوسان در محدودۀ مثبت و منفی سه درصد گفت: تصمیمی که اخیراً اتخاذ شده و دامنه نوسان را مجدداً در محدوده سه درصد حفظ کرده‌اند، ناشی از شرایط خاصی است که بازار در آن قرار دارد. این تصمیم، هرچند ممکن است از دید برخی فعالان بازار محافظه‌کارانه به نظر برسد، اما درواقع یک ابزار برای مدیریت مقطعی هیجانات بازار تلقی می‌شود.
وی افزود: در شرایطی که فضای سیاسی کشور به‌شدت متأثر از مذاکرات بین‌المللی و اخبار متناقض از آینده توافقات است، بازار سرمایه نیز خواه‌ناخواه تحت تأثیر این وضعیت قرار می‌گیرد. در چنین فضایی، ابزارهایی مانند دامنه نوسان می‌توانند به‌عنوان سپر دفاعی موقت در برابر نوسانات شدید عمل کنند؛ هرچند که نمی‌توان از آن‌ها انتظار معجزه داشت.
این کارشناس بازارهای مالی با اشاره به ساختار فعلی بازار اظهار کرد: امروزه بیشترین حجم معاملات در اختیار حقوقی‌هاست و سهم سرمایه‌گذاران حقیقی نسبت به سال‌های قبل بسیار کاهش یافته است. این موضوع باعث شده تا واکنش بازار به اخبار و وقایع، بیشتر تحت‌تأثیر بازیگران عمده قرار گیرد. در چنین فضایی، دامنه نوسان نقش خود را به‌عنوان ابزار تعدیل‌کننده ایفا می‌کند اما اثرگذاری آن، محدود به بازه‌های کوتاه‌مدت است.
بازار سرمایه با الگوهای اقتصاد سیاسی اداره می‌شود
وی گفت: بازار سرمایه ایران از مدل‌های سنتی تحلیل فاصله گرفته و بیشتر با الگوهای اقتصاد سیاسی و تصمیمات کلان اداره می‌شود. بنابراین انتظار اینکه ابزارهایی مانند دامنه نوسان بتوانند بازار را در جهت خاصی هدایت یا متعادل کنند، انتظاری بیش از حد و غیرواقع‌بینانه است.
جبل‌عاملی درباره مقایسه دامنه نوسان در ایران با سایر بورس‌های جهانی، از جمله روسیه و اوکراین توضیح داد: اخیراً برخی منتقدان به سازمان بورس اشاره کرده‌اند که حتی در جریان جنگ روسیه و اوکراین، بازارهای مالی آن کشورها محدودیت‌های دامنه نوسان را در سطح پایین‌تری اعمال نکردند و حتی در برخی موارد، دامنه نوسان تا ۱۰ درصد نیز باز بود. اما این مقایسه اساساً اشتباه است.
وی افزود: ما نمی‌توانیم ساختار اقتصاد ایران را با کشورهایی که شرایط اقتصادی و سیاسی‌شان متفاوت است، مقایسه کنیم. کشوری که درگیر تحریم‌های بانکی، مشکلات در حوزه تبادلات ارزی، محدودیت‌های صادرات و واردات و ناپایداری سیاسی گسترده است، طبیعتاً نمی‌تواند سیاست‌های آزادسازی کامل را پیاده کند.
این کارشناس بازارهای مالی با تأکید بر چندبعدی بودن موضوع، خاطرنشان کرد: منتقدانی که چنین مقایسه‌هایی را مطرح می‌کنند، معمولاً فقط یک زاویه را در نظر می‌گیرند. مثلاً می‌پرسند چرا بورس ایران دامنه نوسان سه درصدی دارد ولی بورس روسیه در جنگ هم محدودیت کمتری داشت. درحالی‌که نمی‌پرسند آیا روسیه نیز با محدودیت فروش نفت، مشکل انتقال پول و نقل‌وانتقال کالایی مشابه ایران مواجه است؟
وی گفت: نمی‌شود یک عامل را جدا کرد و خواست که ایران هم مانند دیگر کشورها عمل کند. اقتصاد ایران یک زیست‌بوم خاص دارد که هر سیاست‌گذاری باید متناسب با همان طراحی شود. به همین دلیل، حفظ دامنه نوسان محدود در شرایط فعلی، هرچند ایده‌آل نیست، اما از نبودش بهتر است.
جبل‌عاملی در پاسخ به این سؤال که آیا دامنه نوسان می‌تواند در بلندمدت بازتر شود، اظهار کرد: بله، باز شدن دامنه نوسان یکی از مراحل بلوغ بازار سرمایه است. اما برای رسیدن به آن مرحله باید زیرساخت‌ها فراهم شود؛ از جمله افزایش سواد مالی عمومی، ارتقای شفافیت، توسعه ابزارهای مشتقه و بهبود عملکرد بازارگردان‌ها.
وی افزود: در حال حاضر، اگر دامنه نوسان را ناگهانی افزایش دهیم، ممکن است بازار با صف‌های خرید و فروش غیرمنطقی مواجه شود و این وضعیت به ریزش یا حباب‌های قیمتی منجر شودد. بنابراین اصلاح دامنه نوسان باید تدریجی، مرحله‌ای و در کنار سایر اصلاحات ساختاری انجام شود.
این کارشناس بازار سرمایه در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تأثیر تحولات سیاست خارجی بر بورس گفت: ما امروز در نقطه‌ای قرار داریم که آینده بازار سرمایه، به‌شدت به سیاست گره خورده است. شخصیت فردی که در طرف مقابل مذاکرات قرار دارد، تأثیر تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری چشم‌انداز آینده دارد.
وی گفت: این فرد، برخلاف تیم ایرانی که صادقانه، شفاف و با نیت مثبت پای میز مذاکره آمده‌اند، دائم در حال تغییر موضع است و رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی دارد. از یک‌سو از پیشرفت مذاکرات سخن می‌گوید و از سوی دیگر، تحریم‌های جدید اعمال می‌کند یا تهدیدهای امنیتی در منطقه ایجاد می‌کند. این وضعیت باعث شده که فعالان اقتصادی، دچار سردرگمی و بی‌اعتمادی شوند.
نمی‌توان با قاطعیت در مورد آینده بورس اظهارنظر کرد
جبل‌عاملی ادامه داد: در چنین شرایطی، نمی‌توان با قاطعیت در مورد آینده بورس اظهارنظر کرد. هرگونه تحلیل اقتصادی باید بر اساس منطق، داده و چارچوب مشخص باشد. اما وقتی سیاست‌های خارجی مبتنی بر عدم شفافیت، نوسان و رفتارهای ناگهانی هستند، تحلیل اقتصادی هم با عدم قطعیت شدید مواجه می‌شود.
وی افزود: ما قبلاً در مواردی توانسته‌ایم روندهای بحرانی را پیش‌بینی کنیم. مثلاً بنده از ۲۰ روز قبل از منفی شدن قیمت نفت در سال ۹۸ این موضوع را هشدار داده بودم یا در مورد ریزش بیت‌کوین و سقوط بورس ایران نیز پیش‌بینی‌هایی داشتم. اما در شرایط فعلی، به‌دلیل نقش مستقیم و غیرقابل پیش‌بینی سیاست در اقتصاد، هیچ تحلیل‌گری نمی‌تواند آینده بورس را با قطعیت ترسیم کند.
این کارشناس مالی درباره سناریوهای پیش‌روی بورس ایران گفت: اگر مذاکرات به نتیجه برسد، تحریم‌ها رفع شود و فضای اقتصادی کشور به سمت ثبات حرکت کند، بدون شک بورس ایران بهترین بازار برای سرمایه‌گذاری خواهد شد.
وی تصریح کرد: ایران کشوری با منابع غنی، نیروی انسانی متخصص و بازار مصرفی ۸۰ میلیونی است. وقتی سرمایه‌گذاری خارجی وارد این بازار شود، نه به سمت دلار، طلا یا مسکن، بلکه به سمت صنایع، خدمات و زیرساخت‌ها حرکت خواهد کرد. این موضوع به‌طور مستقیم روی شاخص بورس اثر می‌گذارد.
جبل‌عاملی در پایان خاطرنشان کرد: در آن صورت، بازار سرمایه ایران می‌تواند بازدهی‌ای فراتر از تمام بازارهای موازی داشته باشد و به دماسنج واقعی اقتصاد ایران تبدیل شود. اما تحقق این سناریو در گرو گشایش‌های سیاسی و اقتصادی است که باید از مسیر دیپلماسی و تعامل بین‌المللی حاصل شود.
بیشتر بخوانید:
ظرفیت‌های بازار سرمایه ایران پس از توافق؛ بورس آماده جذب سرمایه‌گذار خارجی نیست