نقدینگی سرگردان، فرصت مغتنم؛ بورس انرژی و جذب سرمایه‌های غیرمولد با قیمت‌گذاری شفاف
یکی از چالش‌های پیش روی اقتصاد ایران، وجود نقدینگی سرگردان و غیرمولد در بازارهای مالی است، در حالی که سرمایه‌گذاران به دنبال فرصت‌های سودآور هستند، کسب‌وکارها و پروژه‌های انرژی با مشکلات ناشی از قیمت‌گذاری غیرواقعی مواجه‌اند که بورس انرژی می‌تواند به‌عنوان یک پلتفرم حیاتی، این نقدینگی را به سمت سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و پایدار هدایت کند، البته با قیمت‌گذاری شفاف و منطقی حامل‌های انرژی، این بازار می‌تواند به منبعی برای جذب سرمایه‌های غیرمولد تبدیل شود.
در سال‌های اخیر، یکی از چالش‌های اساسی اقتصاد ایران، نحوه قیمت‌گذاری و تخصیص بهینه حامل‌های انرژی بوده است.
اگر از ابتدا در کشور قیمت حامل‌های انرژی به صورت درست و صحیح تعیین می‌شد و نیروگاه‌ها قادر بودند برق را با سود منصفانه به فروش برسانند و محصولات پالایشگاه‌ها با قیمت مناسب عرضه می‌شد، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی رغبت بیشتری برای ورود به حوزه‌های نیروگاهی، پالایشگاهی و پتروشیمی پیدا می‌کردند و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ‌تری انجام می‌دادند.
متأسفانه، سودآوری بنگاه‌های اقتصادی نیروگاهی برای سرمایه‌گذاران جذاب نیست و قیمت برق در بازار سهام و بورس انرژی به اندازه‌ای نیست که سرمایه‌گذاری در این حوزه را توجیه کند.
در نتیجه، نیروگاه‌های کافی ساخته نمی‌شوند و تولید حامل‌های انرژی به میزان لازم صورت نمی‌گیرد که منجر به مشکلات کنونی شده است.
با این شرایط، بورس انرژی می‌تواند با ارائه ابزارهای جدید مانند گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی، نقش مهمی در بهبود این وضعیت ایفا کند.
با راه‌اندازی کامل این گواهی‌ها و حمایت وزارت نفت و نیرو از بازار انرژی، می‌توان انگیزه‌ای قوی برای صنایع ایجاد کرد تا مصرف انرژی خود را کاهش داده و مازاد سهمیه خود را در بازار به فروش برسانند.
این امر، سرمایه‌گذاری در حوزه صرفه‌جویی انرژی را تشدید خواهد کرد. اما مشکل اصلی اینجاست که قیمت‌های فعلی انرژی، انگیزه‌ای برای تعدیل مصرف و سرمایه‌گذاری در حوزه بهره‌وری انرژی ایجاد نمی‌کنند.
خبرنگار صنعت مالی درراستای بررسی چالش‌های قیمت‌گذاری انرژی و راهکارهای بورس انرژی برای جذب سرمایه‌گذاری در این حوزه، گفت‌وگویی تفصیلی با محمدحسین عسکری از بنیانگذاران سازمان بورس انرژی، کارشناس ارشد انرژی و مدیرعامل سبدگردان جام جم انجام داده است.
عسکری در این گفت‌وگو به تشریح مشکلات ناشی از قیمت‌گذاری غیرواقعی حامل‌های انرژی و راهکارهای بورس انرژی برای حل این معضل پرداخت.
بحران قیمت‌گذاری انرژی؛ فرصت‌سوزی یا راهی به سوی رونق؟
صنعت مالی: همانطور که می‌دانید بورس انرژی از حیاتی‌ترین و مهم‌ترین بازارهای بورس ایران است که در کشورمان راه‌اندازی شده و در حال حاضر صحبت از ناترازی انرژی مطرح شده و رئیس جمهور نیز بارها در سخنرانی‌شان به مبحث مهم ناترازی انرژی اشاره کرده است، تأثیر بورس انرژی در رفع اینگونه ناترازی را چگونه ارزیابی می‌کنید و در حقیقت بازار بورس انرژی قادر به پویا نگه داشتن انرژی از طریق سرمایه‌گذاری در آن است؟
عسکری: بله حتماً اینگونه است. نکته اصلی که وجود دارد اینکه اگر از ابتدا در کشور قیمت حامل‌های انرژی درست و صحیح قیمت‌گذاری می شد و در صورتی که نیروگاه‌ها برق را با یک سود منصفانه و معقول برای سرمایه‌گذاری می‌فروختند یا محصولات پالایشگاه‌ها با قیمت مناسب به فروش می‌رفت و درست قیمت‌گذاری می‌شد و قیمت در بورس انرژی به‌معنای واقعی کلمه تقسیم می‌شد قاعدتاً سرمایه‌گذاران بخش خصوصی رغبت بیشتری برای سرمایه‌گذاری داشتند و در حوزه‌های نیروگاهی، پالایشگاهی و پتروشیمی وارد می‌شدند و سرمایه‌گذاری بزرگ‌تری انجام می‌دادند و به وضعیت فعلی دچار نمی‌شدیم.
صنعت مالی: فعالیت بنگاه‌های اقتصادی نیروگاهی هم خیلی برای سرمایه‌گذاران سودآور نیست، شاید به‌این دلیل رغبتی برای سرمایه‌گذاری در این بخش و حوزه انجام نمی‌دهند؟
عسکری: دقیقاً. ببینید نکته اصلی همین‌جاست، یعنی مشکلی که اکنون در صنعت برق با آن مواجه هستیم اینکه فعالیت بنگاه‌های اقتصادی نیروگاهی خیلی برای سرمایه‌گذاران سودآور نیست و این به نسبت سود متعارفی است که سرمایه‌گذار بخش خصوصی دارد.
اگر قیمت حامل‌های انرژی درست و صحیح قیمت‌گذاری می شد و نیروگاه‌ها برق را با سود منصفانه و معقول برای سرمایه‌گذاری می‌فروختند یا محصولات پالایشگاه‌ها با قیمت مناسب به فروش می‌رفت و درست قیمت‌گذاری می‌شد و قیمت در بورس انرژی به‌معنای واقعی کلمه تقسیم می‌شد سرمایه‌گذاران بخش خصوصی رغبت بیشتری برای سرمایه‌گذاری داشتند
سرمایه‌گذاری براساس محاسبه صورت گرفته به این نتیجه می‌رسد که قیمت برق در بازار سهام و بورس انرژی منتشر و پخش می‌شود به‌صرفه نیست و مجبور است در حوزه‌های دیگری سرمایه‌گذاری انجام دهد.
صنعت مالی: یعنی این عامل اصلی عقب ماندن کشورمان در حوزه بورس و تولید حامل‌های انرژی و برق است؟
عسکری: بله. وقتی نیروگاه ساخته نشود قادر نخواهیم بود حامل‌های انرژی را به میزان کافی تولید کنیم و در نهایت عملاً به اتفاق کنونی برخورد خواهیم کرد، بنابراین درصورتی که انرژی در جایگاه واقعی خود قرار بگیرد و قیمت حامل‌های انرژی به‌طور واقعی کشف شود قائدتاً سرمایه‌گذاران هم سیگنال خواهند داد تا سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی در کشورمان به طور خاص در برق یا حوزه‌های پالایشگاهی اگر به‌صرفه باشد با استقبال مواجه خواهد شد.
سرمایه‌گذاران بسیاری در حوزه انرژی در کشور داریم و نقدینگی بسیاری به صورت غیرمولد در بازار وجود دارد که اگر سود و بازار سرمایه با قیمت‌گذاری منطقی قیمت‌های حامل‌های انرژی پشت آن باشد سرمایه‌گذارران حرفه‌ای بخشی از سرمایه‌شان را در این حوزه وارد می‌کردند و امروز به وضعیت فعلی نمی‌رسیدیم.
اما حال که به وضعیت کنونی رسیده‌ایم باز بورس انرژی می‌تواند کمک کند، چراکه یکسری ابزارهای جدید صرف گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی می‌شود که اگر این گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی به طور کامل راه‌اندازی شود و وزارت نفت و نیرو پیگیر این موضوع باشند و حمایت لازم را انجام دهند و تشویق کرده و به بازار انرژی بهای لازم را بدهند گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی می‌تواند به نتیجه لازم برسد.
سیگنال بورس به قیمت‌گذاری گواهی صرفه‌جویی انرژی
صنعت مالی: با توجه به اهمیت صرفه‌جویی انرژی، تخصیص بهینه منابع و نقش بورس در قیمت‌گذاری انرژی، چه سازوکارهایی را می‌توان طراحی کرد تا ضمن حفظ تولید صنایع ضروری، انگیزه‌ای قوی برای کاهش مصرف انرژی در سایر صنایع ایجاد و امکان سرمایه‌گذاری در حوزه بهره‌وری انرژی مهیا شود؟
عسکری: بسیاری از صنایع ممکن است با توجه به قیمت برق و گاز آن را به سایر مکان‌ها تخصیص دهند و این برای اینگونه صنایع صرفه اقتصادی دارد، از سویی برخی دیگر از صنایع تمایلی به قطع شدن انرژی‌شان ندارند (حال یا برق یا سوخت گاز)، به‌همین دلیل قیمت‌گذاری گواهی صرفه‌جویی انرژی می‌تواند در بورس انرژی باشد و از بورس سیگنال لازم را دریافت کند.
البته ممکن است بسیاری انرژی خود را کاهش دهند و مازاد سهمیه‌شان را در بازار به فروش برسانند، بنابراین سرمایه‌گذاری در حوزه صرفه‌جویی انرژی هم تشدید خواهد شد.
معتقدم یکی از ارکان اساسی سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی این است که بازار بورس انرژي را به رسمیت بشناسیم و به آن بهای لازم را دهیم که می‌تواند بسیار راهگشا باشد.
البته مشکل اصلی آن است که قیمت‌های انرژی واقعی نیست و قیمت‌های برق و گاز یا سایر انرژی‌ها انگیزاننده نیست که مصرف تعدیل شود، این از سمت مصرف‌کننده است.
صنعت مالی: با توجه به اینکه قیمت‌های فعلی انرژی (برق و گاز) در بخش‌های مختلف مصرف و تولید، انگیزه‌ای برای تعدیل مصرف و سرمایه‌گذاری در حوزه بهره‌وری انرژی ایجاد نمی‌کنند، چگونه می‌توان با اصلاح ساختار قیمت‌گذاری، ضمن نزدیک شدن به قیمت‌های اقتصادی و ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری، از وارد آمدن شوک به صنایع و مصرف‌کنندگان جلوگیری کرد و به تدریج به سمت قیمت‌های واقعی حرکت کرد؟
عسکری: در سمت مقابل یعنی تولیدکنندگان، قیمت‌ها به‌گونه‌ای نیستند که به‌صرفه باشند و سرمایه‌گذاران را ترغیب به سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها کنند.
بنابراین در حوزه مصرفی و تولیدی بورس انرژی می‌تواند کمک بسیاری برای جذب سرمایه‌گذاری و از قیمت‌های غیرواقعی جلوگیری کند.
ازسویی باید به سمت اصلاح قیمت‌ها در بورس انرژی حرکت کنیم تا قیمت برق، گاز و سایر مصارف به‌سمت واقعی شدن برود.