بازار میلیاردی تعمیرات خودروهای الکترونیکی در انتظار متخصصان
پیچیدگی فناوریهای مدرن و افزایش نجومی هزینهها، بقای تعمیرگاههای سنتی را تهدید میکند. از این رو بررسی چالشها و ارائه راهکارهای استراتژیک برای بقا و رشد و توسعه این محیط متحول از اهمیت دوگانه برای حفظ و پیشرفت این بخش از اشتغال برخوردار است.
به گزارش صنعت مالی، در عصر تحول دیجیتال و هوشمندسازی، خودروها از وسیلهای صرفاً مکانیکی به ابرکامپیوترهای متحرک تبدیل شدهاند.
این تحول بنیادین، صنعت سنتی تعمیرات خودرو را با چالشهای بیسابقهای مواجه ساخته است.
افزایش چشمگیر هزینههای تعمیر، پیچیدگی روزافزون سیستمهای الکترونیکی، کمبود نیروی متخصص و افزایش جهانی قیمت قطعات، تنها بخشی از موانعی هستند که این صنعت در مواجهه با نسل جدید خودروها با آن روبرو است.
بحران اقتصادی و فشار هزینههای فزاینده
صنعت تعمیرات خودرو در سالهای اخیر شاهد تحولات قیمتی قابل توجهی بوده است. بر اساس گزارشهای بازار داخلی، تورم قطعات خودرو به ویژه در بخش قطعات الکترونیکی و سیستمهای پیشرفته رشدی چشمگیر را تجربه کرده است.
این افزایش قیمت تنها محدود به قطعات نبوده و هزینه دستمزد تعمیرکاران متخصص در حوزه سیستمهای الکترونیکی خودرو نیز رشد قابل توجهی داشته که روندی صعودی را طی میکند.
جدول مقایسه هزینه تعمیرات خودروهای الکتریکی vs بنزینی/دیزلی در ایران
| نوع تعمیر | خودروی الکتریکی (الکترونیکی) | خودروی بنزینی/دیزلی (مکانیکی) | تحلیل مقایسهای |
|---|---|---|---|
| هزینه تعویض قطعه اصلی | باتری اصلی: ۳۰۰ تا ۸۰۰ میلیون ریال (بسته به مدل) | موتور گیربکس: ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیون ریال | هزینه باتری الکتریکی بسیار بالاتر است، اما عمر مفید آن طولانیتر است (۸-۱۵ سال). |
| سیستم محرکه | موتور الکتریکی: ۵۰ تا ۲۰۰ میلیون ریال | موتور بنزینی: ۴۰ تا ۱۵۰ میلیون ریال | هزینه موتور الکتریکی ممکن است کمی بالاتر باشد، اما قطعات فرسایشی کمتری دارد. |
| سیستم کنترل مرکزی | اینورتر/کنترلر: ۲۰ تا ۱۰۰ میلیون ریال | ایسیو (ECU): ۵ تا ۳۰ میلیون ریال | قطعات الکترونیکی خودروهای برقی حساستر و گرانتر هستند. |
| سیستم خنککاری | خنککننده باتری/موتور: ۱۰ تا ۴۰ میلیون ریال | رادیاتور/پمپ آب: ۳ تا ۱۵ میلیون ریال | سیستم خنککاری باتری پیچیدهتر و هزینهبرتر است. |
| تعمیرات ترمز | ترمز رژنراتیو + معمولی: ۱۰ تا ۳۰ میلیون ریال | ترمز معمولی: ۵ تا ۲۰ میلیون ریال | خودروهای برقی سایش کمتری در لنت دارند، اما سیستم ترکیبی پیچیدهتری دارند. |
| تعویض قطعات مصرفی | لاستیک، فنر، کمکفنر: مشابه خودروهای بنزینی | لاستیک، فنر، کمکفنر: مشابه | تفاوت عمدهای ندارند. |
| هزینه دستمزد تعمیرگاه | ساعتی ۲ تا ۶ میلیون ریال (تعداد متخصص کم) | ساعتی ۰.۵ تا ۲ میلیون ریال (تعداد تعمیرکاران زیاد) | دستمزد تعمیرکاران متخصص برقی به دلیل تخصص بالاتر، ۳ تا ۴ برابر بیشتر است. |
| تعویض فیلترها | فیلتر کابین: ۱ تا ۳ میلیون ریال | فیلتر هوا، روغن، بنزین: ۲ تا ۱۰ میلیون ریال | خودروهای برقی فیلتر روغن و بنزین ندارند، بنابراین هزینه نگهداری دورهای کمتر است. |
| تعویض مایعات | مایع خنککننده تخصصی: ۵ تا ۱۵ میلیون ریال | روغن موتور، ضد یخ، ترمز: ۳ تا ۱۲ میلیون ریال | خودروهای برقی نیاز به تعویض روغن موتور ندارند. |
| عیبیابی الکترونیکی (دیاگ) | دیاگ تخصصی با نرمافزار اختصاصی: ۱ تا ۵ میلیون ریال (هر بار) | دیاگ عمومی: ۲۰۰ تا ۸۰۰ هزار ریال | دیاگ خودروهای برقی هزینه بسیار بالاتری دارد و گاهی فقط توسط نمایندگی انجام میشود. |
| هزینه نگهداری سالانه (متوسط) | ۸ تا ۲۰ میلیون ریال (بدون محاسبه باتری) | ۱۰ تا ۳۰ میلیون ریال (شامل تعویض روغن، فیلترها، تنظیم موتور) | در بلندمدت، خودروهای برقی هزینه نگهداری کمتری دارند (به شرط سلامت باتری). |
هرچند مقایسه هزینه تعمیرات خودروهای الکتریکی (EV) و بنزینی (ICE) در کشورهای توسعهیافته (مثل آمریکا، کانادا، آلمان، ژاپن، نروژ) به دلیل بلوغ بازار، رقابت، استانداردسازی و پوشش گارانتی با ایران تفاوت بسیاری دارد و در این کشورها، هزینههای تعمیرات اغلب شفافتر، قابل پیشبینیتر و گاه ارزانتر است اما به طور کل این تحولات در سطح بینالمللی نیز مشهود است و شاخصهای قیمت قطعات و هزینه تعمیرات در بسیاری از کشورها روندی افزایشی را نشان میدهند.
عواملی متعدد از جمله نوسانات نرخ ارز، اختلال در زنجیره تأمین جهانی، محدودیتهای وارداتی و افزایش هزینههای تولید و لجستیک نقش مهمی در شکلگیری این بحران قیمتی داشتهاند.
جدول مقایسهای در کشورهای توسعهیافته (به دلار آمریکا)
| نوع تعمیر | خودروی الکتریکی (EV) | خودروی بنزینی (ICE) | تحلیل مقایسهای |
|---|---|---|---|
| تعویض باتری اصلی | ۵,۰۰۰ تا ۲۰,۰۰۰ دلار (با گارانتی ۸-۱۰ سال/۱۰۰-۱۵۰k مایل) | معادل ندارد | باتری EV گران است، اما گارانتی طولانی اغلب هزینه را پوشش میدهد. تعویض واقعی نادر است. |
| تعمیرات موتور/پاورترین | ۵۰۰ تا ۳,۰۰۰ دلار (موتورهای الکتریکی سادهتر، قطعات کمتر) | ۱,۰۰۰ تا ۵,۰۰۰ دلار (موتورهای پیچیده با قطعات متحرک بیشتر) | تعمیر موتور EV معمولاً ارزانتر است؛ چون قطعات فرسایشی کمتری دارد. |
| تعمیر سیستمهای الکترونیکی | ۵۰۰ تا ۲,۵۰۰ دلار (BMS، اینورتر، کابلهای高压) | ۳۰۰ تا ۱,۵۰۰ دلار (ایسیو، سنسورها، سیمکشی) | هزینهها نزدیک است، اما تعمیرات EV نیاز به تخصص ویژهتر دارد. |
| تعویض ترمزها | ۲۰۰ تا ۸۰۰ دلار (سایش لنت بسیار کمتر به دلیل ترمز احیا کننده) | ۳۰۰ تا ۱,۲۰۰ دلار (سایش معمول لنت و دیسک) | ترمز EV طول عمر بیشتر و هزینه کمتری دارد. |
| نگهداری دورهای (سالانه) | ۵۰ تا ۳۰۰ دلار (چک سیستم خنککاری، فیلتر کابین، سرویس کم) | ۲۰۰ تا ۸۰۰ دلار (تعویض روغن، فیلترها، تسمهها، شمع) | هزینه نگهداری EV به طور متوسط ۴۰-۵۰٪ کمتر است. |
| تعویض کمپرسور AC/سیستم گرمایش | ۴۰۰ تا ۱,۵۰۰ دلار (مستقل از موتور، مشابه ICE) | ۳۰۰ تا ۱,۲۰۰ دلار | تفاوت قابل توجهی ندارد. |
| هزینه دستمزد (ساعتی) | ۸۰ تا ۱۸۰ دلار (متخصص EV ممکن است گرانتر باشد) | ۷۰ تا ۱۵۰ دلار (تعمیرکار عمومی) | اختلاف دستمزد معمولاً کمتر از ۲۰٪ است. |
| عیبیابی (دیاگ) | ۱۰۰ تا ۳۰۰ دلار (اغلب توسط نمایندگی با نرمافزار اختصاصی) | ۵۰ تا ۱۵۰ دلار (دیاگ عمومی گسترده) | دیاگ EV هزینهبرتر است، اما اغلب تحت گارانتی انجام میشود. |
| هزینه تعمیر بدنه | مشابه ICE (اما ممکن است هزینه رنگ/ترمیم بدنه باتری بیشتر باشد) | مشابه EV | تعمیر بدنه EV گاهی پیچیدهتر است چون باید احتیاط بیشتری برای کابلهای高压 شود. |
| بیمه | ۱۰-۳۰٪ گرانتر (به دلیل هزینه بالای قطعات و تخصص تعمیرات) |
بنابراین این عوامل در کنار یکدیگر فضایی پرچالش برای مالکان خودرو و فعالان صنعت تعمیرات ایجاد کرده و نیاز به بازنگری اساسی در مدلهای کسبوکار این صنعت را ضروری ساخته است.
پیچیدگی فناوریهای مدرن و ضرورتها
خودروهای مدرن امروزی دیگر وسیلهای مکانیکی با چند سیستم الکتریکی ساده نیستند. این خودروها به مجموعهای پیچیده از فناوریهای دیجیتال مجهز شدهاند که هر یک نیازمند تخصص خاصی برای عیبیابی و تعمیر هستند.
کوچکترین خطا در تنظیم این سیستمها میتواند به عملکرد نادرست و خطرات جانی منجر شود. سیستمهای کنترل پیشرانه مدرن نیز دیگر مبتنی بر واحدهای کنترل ساده نیستند، بلکه از شبکهای از کامپیوترها تشکیل شدهاند که با پروتکلهای ارتباطی پیچیده با هم در ارتباطند.
البته تجهیزات مورد نیاز برای تشخیص عیب و تعمیر این سیستمها نیز به همان نسبت پیچیده و هزینهبر شدهاند. اسکنرهای پیشرفتهای که توانایی ارتباط با تمامی ماژولهای خودرو و انجام کالیبراسیون سیستمهای ADAS را دارند، اغلب نیازمند سرمایهگذاری قابل توجهی هستند.
افزون بر این، نیاز به بروزرسانی مستمر نرمافزار این تجهیزات و خرید اشتراکهای دسترسی به اطلاعات فنی کارخانههای سازنده، هزینههای ثابت مراکز تعمیراتی را به شدت افزایش داده است.
مواد مورد استفاده در ساخت خودروهای مدرن نیز بر پیچیدگی تعمیرات افزودهاند. استفاده روزافزون از آلیاژهای آلومینیومی، فولادهای فوق مستحکم، کامپوزیتهای کربنی و فایبرگلاس در ساخت بدنه و شاسی، نیاز به تجهیزات تخصصی و تکنیکهای کاملاً جدیدی برای تعمیرات بدنه ایجاد کرده است.
جوشکاری این مواد جدید به تجهیزات خاص و محیط کنترلشده نیاز دارد و تعمیر کامپوزیتهای پیشرفته مستلزم دانش مواد و شرایط کاری بسیار دقیق است.
در چنین شرایطی صنعت تعمیرات خودرو برای این تعمیرات با یکی از جدیترین چالشهای خود مواجه است که از جمله این چالش ها می توان به کمبود شدید تکنسینهای مجرب که توانایی کار با سیستمهای پیشرفته خودروهای مدرن را داشته باشند. اشاره کرد. سیستمهای آموزشی سنتی تعمیرات خودرو که عمدتاً بر مکانیک و برق پایه متمرکز بودند، دیگر پاسخگوی نیازهای فنی خودروهای امروزی نیستند.
مهندس محمد قاسمی (کارشناس صنعت خودرو) در این باره گفت : بیشتر تعمیرکاران فعلی حتی با مفاهیم پایهای مانند سیستمهای فشار قوی (High Voltage)، باتری لیتیومیونی و ایمنی در تعمیر خودروهای برقی آشنا نیستند. آموزشهای فنیوحرفهای هنوز بهروزرسانی نشده و دورههای رسمی برای تربیت تکنسینهای EV به ندرت برگزار میشود.”
همچنین دکتر علیرضا رضایی،عضو هیئت علمی دانشگاه و مشاور فنی، نیز با اشاره به اینکه در ایران، شکاف دانشی عمیقی بین تعمیرکاران نسل قدیم و فناوریهای جدید وجود دارد، در این باره افزود : بسیاری از کارگاهها حتی تجهیزات اولیه مانند دیاگ تخصصی EV، عایقهای ایمن برای کار با برق فشارقوی، یا تجهیزات شارژ تست را ندارند.”
تکنسینهای عصر جدید نیازمند دانش ترکیبی از مکانیک، الکترونیک، برنامهنویسی، شبکههای کامپیوتری و حتی اصول سایبری هستند.
آنها باید بتوانند با نرمافزارهای تشخیص عیب پیچیده کار کنند، دادههای ارتباطی داخلی خودرو را تحلیل نمایند، نقشههای الکتریکی چندلایه را بخوانند و با سیستمهای تعلیق و فرمان الکترونیکی تعامل داشته باشند.
چنین تخصصهایی در بازار کار فعلی بسیار نادر و به همین دلیل بسیار ارزشمند هستند. این کمبود نیروی متخصص به افزایش قابل توجه دستمزدها و در نتیجه افزایش سهم هزینه نیروی کار در قبض نهایی تعمیر منجر شده است. برای پر کردن این شکاف مهارتی، نیاز به تحول اساسی در سیستم آموزش تعمیرات خودرو احساس میشود.
ایجاد دورههای تخصصی در همکاری با دانشگاهها و مراکز فنی حرفهای، توسعه برنامههای کارآموزی پیشرفته در مراکز تعمیراتی مجهز، و اجرای سیستم صدور گواهینامههای مهارتی معتبر از جمله راهکارهای مورد نیاز در این حوزه هستند.
انقلاب مواد نیز در صنعت خودروسازی، چالشهای جدیدی برای صنعت تعمیرات ایجاد کرده و نیاز به بازنگری کامل در روشهای تعمیرات بدنه دارد. چرا که هرگونه تعمیر نادرست میتواند به کاهش چشمگیر استحکام سازهای منجر شود که در خودروهای پرفورمانس میتواند فاجعهبار باشد.
راهکارهای استراتژیک برای آینده صنعت تعمیرات
برای بقا و رشد در این محیط متحول، صنعت تعمیرات خودرو نیازمند اتخاذ راهکارهای جامع و یکپارچه است. این راهکارها باید چندوجهی باشند و تمامی جنبههای این صنعت را پوشش دهند.
از جمله این راهکارها تحول در آموزش و توسعه نیروی انسانی است که از طریق ایجاد مراکز آموزش تخصصی با همکاری دانشگاهها و کارخانههای سازنده، توسعه برنامههای صدور گواهینامههای مهارتی معتبر و بینالمللی، اجرای سیستمهای کارآموزی پیشرفته با استفاده از فناوریهای نوین آموزشی و تربیت تکنسینهای چندرشتهای با دانش ترکیبی قابل دستیابی است.
همچنین می توان به سرمایهگذاری در فناوری و تجهیزات نیز اشاره کرد . تجهیز مراکز تعمیراتی به اسکنرهای پیشرفته و سیستمهای تشخیص عیب هوشمند، ایجاد آزمایشگاههای کالیبراسیون تخصصی، خرید تجهیزات پیشرفته برای کار با مواد جدید و به کارگیری نرمافزارهای مدیریت یکپارچه کارگاه در این راستا قرار دارد .
توسعه همکاریهای استراتژیک با کارخانههای سازنده برای دسترسی به اطلاعات فنی و قطعات اصلی، تشکیل شبکههای تعمیراتی تخصصی با استانداردهای یکپارچه و همکاری با شرکتهای بیمه برای توسعه بیمهنامههای تخصصی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
مهندس امیرحسین دادگر (رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودروی تهران) با انتقاد از اینکه حتی در تهران نیز کمتر از ۱۰ کارگاه مجهز و آموزشدیده برای سرویس خودروهای برقی وجود دارد، بر این باور است که این عدد برای کل کشور به زحمت به ۳۰ میرسد، در حالی که پیشبینی میشود تا ۵ سال آینده حداقل ۱۰۰ هزار خودروی برقی در کشور داشته باشیم.”
در این زمینه باید گفت که اجرای موفق این راهکارها نیازمند تعهد بلندمدت، سرمایهگذاری حسابشده و همکاری نزدیک بین تمامی ذینفعان صنعت تعمیرات خودرو است.
آینده متعلق به تعمیرگاههای هوشمندی خواهد بود که با تکنسینهای مجرب، تجهیزات پیشرفته و مدلهای کسبوکار نوین بتوانند پاسخگوی چالشهای خودروهای پیچیده امروزی و فردا باشند.
در این زمینه تنها با نگاهی جامع و رویکردی سیستماتیک میتوان از چالشهای فعلی عبور کرد و در آیندهای که روز به روز پیچیدهتر میشود، جایگاه مناسبی برای صنعت تعمیرات خودرو تعریف کرد.
نویسنده : فاطمه فرجی